Μνήμες από προσκύνημα μαθητών του Γυμνασίου της Παραμυθιάς στο Σούλι το 1962, έχει διασώσει ο επιφανής και εξαιρετικά μελετημένος ιστορικός ερευνητής Μάριος Μπίκας.
Με τα έργα του, τις μονογραφίες του και τα άρθρα του, που έχουν επιστημονική τεκμηρίωση, αλλά και περιέχουν και μαρτυρίες, διέσωσε πολύτιμα ιστορικά στοιχεία για την περιοχή της Παραμυθιάς, αλλά και για ολόκληρη τη Θεσπρωτία...
Μέσα από αυτές τις μνήμες ξεπηδάει το θαύμα του Σουλίου. Αυτό, που με τις περιπέτειες, τα κατορθώματα, τις ανδραγαθίες, αλλά και τις ατυχίες, μοιάζει με παλαιούς ηρωικούς μύθους.
Όμως ο ηρωισμός των Σουλιωτών δεν είναι παραμύθι, είναι μια λάμψη αυτοθυσίας, που μαθαίνεται όλο και από περισσότερους, συγκινεί, συνεπαίρνει, εμπνέει, καθοδηγεί, διδάσκει.
ΜΝΗΜΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
Μάριος Μπίκας: "Την Κυριακή στις οκτώ (8) Δεκεμβρίου του 1962 ο Γυμνασιάρχης της Παραμυθιάς, οαείμνηστος Γεώργιος Κ. Πάστρας, οργάνωσε και πραγματοποίησε με τους μαθητές της 6ης τάξης του εξαταξίου Γυμνασίου ημερήσια εκδρομή « προσκύνημα στο Κούγκι ». Σκοπός της επίσκεψης ήταν να τελεσθεί τρισάγιο για τον Καλόγερο Σαμουήλ και των πέντε συντρόφων του, που ετάφησαν στις 16.12.1803 κατά την ανατίναξη της Μονής του Κουγκίου, της Αγίας Παρασκευής.
Μετά το τέλος της εμπεριστατωμένης και συγκινητικής ομιλίας του Γυμνασιάρχη, ακούστηκε ο εθνικός ύμνος, ο αντίλαλος του οποίου, εξαιτίας των παρακείμενων βράχων, ερχόταν ξανά στο Κούγκι".
Θεόδωρος Γεωργίου: « Η πρώτη επίσκεψή μας στο Κούγκι έγινε το Δεκέμβριο του 1962. Με στρατιωτικό αυτοκίνητο των ¾ μεταφερθήκαμε μαζί με το Γυμνασιάρχη μας τον Πάστρα Γεώργιο στη Γλυκή, όπου μας περίμενε ένας αγωγιάτης και οδοδείκτης από τη Σαμονίβα. Στο υποζύγιο του αγωγιάτη ανέβηκε ο Γυμνασιάρχης και σιγά σιγά πεζή ανεβήκαμε στο Κούγκι. Στο Κούγκι μάς ξάφνιασε η ομιλία του Γυμνασιάρχη μας. Ακόμα σήμερα αντηχεί στα αυτιά μου η φράση του : « Τζαβελαίοι, Μποτσαραίοι, ήρθαμε σήμερα να προσκυνήσαμε στον τόπο που θυσιαστήκατε για την ελευθερία … ».
Γεώργιος Ζαρανίακς: « Όταν φθάσαμε στο Σούλι, μέσα στο Δημοτικό Σχολείο είδαμε μερικά ξύλινα κιβώτια. Στα κιβώτια αυτά, όπως μάς είπαν, υπήρχαν τα ευρήματα από τις ανασκαφές που είχαν γίνει την εποχή εκείνη στο Κούγκι. Τα ευρήματα αυτά ήταν εκεί θαμμένα από τις 16.12.1803, όταν ο Καλόγερος Σαμουήλ, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων του Αλή Πασά, έβαλε φωτιά στην πυριτιδα-ποθήκη της Μονής και ετάφη μαζί με τους πέντε (5) νομάτους του κάτω από τα ερείπιά της. Μαζί μας στο προσκύνημα του Κουγκιού ήταν και ο ενωμοτάρχης Παππάς Νίκος".
Ιωάννης Σταύρου: «Με στρατιωτικό αυτοκίνητο μεταφερθήκαμε στη Γλυκή. Εδώ, όπως ακούσαμε, ήρθε από τη Σαμονίβα κάποιος Τόκας με μουλάρι πάνω στο οποίο ανέβηκε ο Γυμνασιάρχης Πάστρας. Μπροστά αυτοί και πίσω εμείς ανεβήκαμε στο Κούγκι. Εκεί από-τομα ο Γυμνασιάρχης βροντοφώναξε : « Φώτο Τζαβέλα, Μάρκο Μπότσαρη, ήρθαμε σήμερα κι εμείς ταπεινοί προσκυνητές στα χώματά σας, το Σούλι….». Τα λόγια αυτά του Γυμνασιάρχη μας, αντηχούν ακόμα σήμερα στα αυτιά μου. Αντηχούν, γιατί ήταν κάτι, που δεν περίμενα. ΄Ηταν ένα απότομο προσκλητήριο, που έβγαινε από τα βάθη της ψυχής του και κατευθύνονταν, για να συναντήσει τους Σουλιώτες, που ήταν θαμμένοι, όχι μόνο στα ερείπια της Αγίας Παρασκευής, αλλά και στις βουνοκορφές, στις πλαγιές και στις χαράδρες του Σουλίου. ΄Ηταν τόσο φυσιολογικό το προσκλητήριο αυτό, ώστε εκείνη τη στιγμή νόμισα ότι παρουσιάστηκαν μπροστά μας ο Φώτος Τζα-βέλας με το Μάρκο Μπότσαρη κι έπιασαν κουβέντα μαζί του… ».
Ερειπωμένα είναι σήμερα τα σουλιώτικα αρχοντικά, μισογκρεμισμένα, αλλά και ορθά, σαν τους λαβωμένους Σουλιώτες πολεμιστές, που δεν άφηναν παρά νεκροί τον αγώνα.
Η δόξα και οι σεπτές σκιές των Σουλιωτών προμάχων, σχηματίζουν την τρομερή πομπή και λαμπαδηφορία του αίματος και παρελαύνουν μπροστά μας ως υμνητές της ελευθερίας.