Σήμερα τμήματα της αρχαίας Εγνατίας οδού σώζονται στην Αλβανία, στο
κρατίδιο των Σκοπίων και στην Ανατολική Θράκη, ενώ το μεγαλύτερο μέρος
της παραμένει σε ελληνικό έδαφος. Πάνω στα βήματα του αρχαίου δρόμου ξεκίνησε το 1994 και ολοκληρώθηκε
το 2009 η κατασκευή της σύγχρονης Εγνατίας οδού, του μεγαλύτερου
κλειστού αυτοκινητόδρομου της Ελλάδας με συνολικό μήκος 670
χλμ. Η νέα Εγνατία
οδός ξεκινά από την Ηγουμενίτσα, διασχίζει ολόκληρη τη Βόρειο
Ελλάδα (περνάει από 11 νομούς συνολικά) και καταλήγει στους Κήπους, στα
Ελληνοτουρκικά σύνορα, επαναφέροντας στη σημερινή πραγματικότητα μια
ιστορική διαδρομή για τη διασύνδεση της Δυτικής και της Νότιας Ευρώπης
με την Ανατολή. Τον 2ο αιώνα π.Χ., μετά την οριστική κατάληψη της Ελλάδας από τους
Ρωμαίους, πάνω στα ίχνη ενός αρχαίου προ-ρωμαϊκού δρόμου, που
εκτείνονταν από τις Αδριατικές ακτές ως το Αιγαίο, ξεκίνησε η κατασκευή
ενός από τους σημαντικότερους δρόμους, που κατέληγαν στην πρωτεύουσα
Ρώμη: της VIA EGNATIA. Ο νέος δρόμος διέσχιζε την Ελλάδα από τα
Αδριατικά παράλια μέχρι τον Έβρο ποταμό και συνιστά την «πέραν της
Αδριατικής» συνέχιση της Αππίας οδού από τη Γναθία της νοτίου Ιταλίας
στην απέναντι πλευρά της Αδριατικής, στην αρχαία Επίδαμνο, την αποικία
των Κερκυραίων, το σημερινό Δυρράχιο της Αλβανίας. Το 1270 η Εγνατία οδός αναφέρεται ως συνδετικός οδικός άξονας ανάμεσα
στο Δυρράχιο και στην Κωνσταντινούπολη και μέχρι το 16ο αιώνα
χρησιμοποιείται βασικά ως εμπορικός δρόμος, που διακινούσε φυλές,
θρησκεύματα, κοινωνικές τάξεις, ιδεολογίες, ήθη, έθιμα, οικονομίες,
νοοτροπίες, αντιλήψεις. Πάνω στα ίχνη της αρχαίας Εγνατίας συναντιούνταν
ομάδες από πραματευτές ή συνηθέστερα βιοτέχνες, χωρικούς ή εργάτες, από
τη Δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, που αναζητούσαν
καλύτερους όρους ζωής. Πολλοί από αυτούς ήταν οικοδόμοι και έφευγαν κατά
συντροφιές, που περιελάμβαναν όλες τις σχετικές ειδικότητες του χτίστη
και του ξυλουργού. Μέσα στα πλανόδια αυτά σμήνη, μπορούσε να ξεχωρίσει
κανείς τους εποχιακούς εργάτες, αλλά και τους κατά παράδοση
επαγγελματίες ζητιάνους, τους κραβαρίτες.χλμ. Η νέα Εγνατία
Η Εγνατία οδός διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στα βυζαντινά και στα
μεταβυζαντινά χρόνια για τη διάδοση του πολιτισμού και των διαφόρων
πολιτιστικών ρευμάτων. Ζωγράφοι και συνεργεία ψηφιδογράφων ξεκινούσαν
από την Κωνσταντινούπολη προς όλες τις κατευθύνσεις, διακινώντας συνεχώς
τις ομάδες των καλλιτεχνών και τα έργα τους, όταν επρόκειτο για
μικρογραφημένα χειρόγραφα, φορητές εικόνες, σμάλτα, είδη μικροτεχνίας,
χρυσοχοΐας, αργυροχοΐας, χαλκουργίας ή κεντητικής. Μετά την πτώση και διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και την
εδραίωση της οθωμανικής εξουσίας στην περιοχή, η Εγνατία οδός βοήθησε
τους Τούρκους να εξαπλωθούν και να καταλάβουν όλη τη Βαλκανική. Το δρόμο
αυτό ακολουθούσαν οι γαζήδες, οι πολεμιστές της πίστης του Ισλάμ, προς
τη Θράκη, τη Μακεδονία και από εκεί προς την Αλβανία, τη Σερβία και τη
Βοσνία. Οι νέοι αφέντες του τόπου φρόντισαν για τη συντήρηση και φύλαξη
του δρόμου και έκτισαν κατά μήκος του χάνια, καραβάν σεράια και
μπεζεστένια (σκεπαστές αγορές για τη φύλαξη των προϊόντων). Στη διάρκεια
της Τουρκοκρατίας, η Εγνατία οδός ήταν ο κυριότερος χερσαίος δρόμος
μετακίνησης εμπορευμάτων. Δέρματα, καπνά, πρώτες ύλες και μαλλί από την
Οθωμανική Αυτοκρατορία ταξίδευαν προς τις παραδουνάβιες χώρες και την
Κεντρική Ευρώπη με καραβάνια, που στην επιστροφή τους μετέφεραν διάφορα
ευρωπαϊκά είδη πολυτελείας, χρυσές λίρες, αλλά και τις φιλελεύθερες
ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Εγνατία οδός ήταν η μόνη αμαξιτή οδός,
που οδηγούσε από την Κωνσταντινούπολη στις μουσουλμανικές περιοχές της
Βοσνίας. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το δρόμο εποφθαλμιούσαν
οι δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις (η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία και η
Ιταλία εναντίον της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας, της Βουλγαρίας και
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), γιατί τους εξασφάλιζε διέξοδο προς τα
λιμάνια της Μεσογείου. Με την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
δημιουργήθηκαν στην περιοχή νέα κράτη και νέα σύνορα, που διέκοπταν τη
ροή των ταξιδιωτών και του εμπορίου. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος και η
διεθνής πολιτική διαίρεση που ακολούθησε, επιδείνωσε ακόμα περισσότερο
τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη της Βαλκανικής και η Εγνατία οδός
ξεχάστηκε. Κατά τη διάρκεια των αιώνων που πέρασαν η Εγνατία οδός, η via Egnatia
των Ρωμαίων, ο δρόμος των δαιμόνιων Ελλήνων εμπόρων των χρόνων της
Τουρκοκρατίας και των ξενιτεμένων, των δασκάλων του νέου ελληνισμού για
την αφύπνιση πριν τον ξεσηκωμό του Γένους, υπήρξε μία πραγματικά
«ιστορική» οδός, ο σημαντικώτερος οδικός άξονας της ανατολικής
Βαλκανικής, εξυπηρετώντας στρατηγικούς, στρατιωτικούς, πολιτικούς,
οικονομικούς και αναπτυξιακούς στόχους τριών αυτοκρατοριών, της
Ρωμαϊκής, της Βυζαντινής και της Οθωμανικής, επηρεάζοντας την τύχη τους
και διευκολύνοντας όχι μόνο τη μεταφορά στρατευμάτων, όπλων, ανθρώπων
και εμπορευμάτων, αλλά και ιδεών, γνώσεων και πολιτισμού.