Mεγάλο μυστήριο η ψυχή του ανθρώπου...

Του π. Ιωήλ Κωνστάνταρου 

Ήδη βρισκόμαστε στο μέσον της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Στο Ι. Ευαγγελικό Ανάγνωσμα που θα ακούσουμε στους Ιερούς μας Ναούς, ο Κύριος μας ομιλεί περί του δρόμου του Σταυρού που είναι ανάγκη να ακολουθήσουμε εάν θέλουμε να είμαστε δικοί του και περί
της ομολογίας που θα πρέπει να δίνουμε στο περιβάλλον μας και στον κόσμο γενικότερα, για να σώσουμε την ψυχή μας.

Θέτει μάλιστα το ερώτημα: “Τί δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού;” (Μαρκ. Η' 37). Δηλ. εάν ένας άνθρωπος χάσει την ψυχή του τί θα δώσει ως αντάλλαγμα, με το οποίο θα εξαγοράσει αυτήν από την αιώνια απώλεια;

Αυτή είναι μία ερώτηση, την οποία ο Κύριος απευθύνει στον καθένα μας. Και επειδή μας καλεί να σκεφθούμε το θέμα της ψυχής, γι' αυτό στη συνέχεια θα δούμε τι είναι η ψυχή μας που έχει τόση αξία και για τη σωτηρία της οποίας ο ίδιος ο Θεάνθρωπος Κύριος ανέβηκε στον Σταυρό. Όσο βεβαίως κι αν προσπαθήσει ο άνθρωπος, ουδέποτε θα δώσει ικανοποιητική απάντηση και ουδέποτε θα εξαντλήσει το θέμα, αφού είναι αδύνατον να κατανοήσουμε το βάθος και το πλάτος του τι είναι η ψυχή και ποια ακριβώς τα ιδιώματα αυτής. Και θα λέγαμε ότι όσο περισσότερο προσπαθούμε να ερευνήσουμε το μυστήριο αυτό της ανθρωπίνης ψυχής, τόσο περισσότερο ανακύπτουν νέα ερωτήματα και νέες απορίες. Διότι ναι μεν γνωρίζουμε ότι έχουμε ψυχή και την αισθανόμαστε. Αλλά τι ακριβώς είναι;

Ακόμα και οι μεγαλύτεροι σοφοί και φιλόσοφοι της αρχαιότητος, που διατύπωσαν υψηλές και θαυμάσιες ιδέες περί της ψυχής, δεν κατόρθωσαν να εξαντλήσουν το θέμα. Και αυτό, διότι το τι είναι η ψυχή, δεν είναι ανακάλυψις της ανθρωπίνης διανοίας, αλλά αποκάλυψις του ίδιου του Δημιουργού Θεού στους ανθρώπους.

Την λύση στο πρόβλημα και απαντήσεις στη σειρά των ερωτήσεων που ανακύπτουν, μας την παρέχει η Αγία Γραφή και η ορθή ερμηνεία των Αγίων της Εκκλησίας μας.

Υπάρχουν όντως αναρίθμητα χωρία στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη, στα οποία ο Τριαδικός Θεός ομιλεί για το πνεύμα-ψυχή του ανθρώπου. Ο ίδιος μάλιστα ο Κύριος, μας εδίδαξε πολλές φορές περί της ψυχής και την αξία που έχει αυτή, όχι μόνο εν συγκρίσει προς το σώμα, αλλά και προς ολόκληρο τον κόσμο.

Ο κόσμος, το σύμπαν και γενικώς όλα αυτά που βλέπουμε και που ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει στην θαυμαστή δημιουργία του Θεού είναι υλικά και υπόκεινται σε φθορά. Ακόμα και το ίδιο μας το σώμα. Η ψυχή όμως που αυτή είναι εικόνα και ομοίωμα του Θεού, είναι άυλη, είναι πνεύμα, και ο ίδιος ο Θεός την δημιούργησε έτσι ώστε να μην γνωρίζει θάνατο και εκμηδένιση. Αλλά ας εμβαθύνουμε με οδηγό την Αγία Γραφή για να δούμε ποια είναι η αλήθεια, σε σχέση με τις κακοδοξίες περί ψυχής, και έτσι να εκτιμήσουμε περισσότερο την αξία της ψυχής μας, να την αγαπήσουμε πραγματικά και να αγωνιστούμε για την σωτηρία της.

Η Βίβλος λοιπόν μας βεβαιώνει, ότι η αμαρτία – η παρακοή από τον άνθρωπο έγινε όταν αυτός είχε δημιουργηθεί με ψυχή και σώμα. Πουθενά δεν αναφέρει ότι υπήρχαν πρώτα κάπου οι ψυχές και εκεί αμάρτησαν. Αντιθέτως, μας λέει, ότι αμέσως μόλις ο Θεός έπλασε το σώμα δημιούργησε και την ψυχή. Έτσι λοιπόν οι θεωρίες περί προϋπάρξεως των ψυχών είναι πλανεμένες, απαράδεκτες και καταδικασμένες από την Εκκλησία μας.

Υπάρχει επίσης η δοξασία, ότι η ψυχή του ανθρώπου δημιουργείται κατευθείαν από τον Θεό. Όσοι υποστηρίζουν την άποψη αυτή , προσπαθούν να την στηρίξουν σε κάποια ρητά της Αγίας Γραφής, όπως στον Εκκλησιαστή ΙΒ' 7 και στον Ησαΐα ΜΒ' 5, όπου εάν τα απομονώσει κανείς από το σύνολο της Γραφής, και τα αλλοιώσει, φαίνεται ότι δήθεν ο Θεός δημιούργησε για τον κάθε άνθρωπο χωριστά το πνεύμα. Αλλά αυτό είναι προφανώς λάθος, διότι αν ο Θεός δημιούργησε την κάθε ψυχή, τότε δεν εξηγείται το προπατορικό αμάρτημα, που είναι κυρίως ψυχικό, και όχι σωματικό μειονέκτημα. Τι θα ισχυριστούμε λοιπόν; Ότι ο ίδιος ο Θεός το βάζει το αμάρτημα μέσα  σε κάθε ψυχή; Αλλά μια τέτοια σκέψη είναι βλάσφημη, γιατί παρουσιάζει τον Θεό δημιουργό και χορηγό στη συνέχεια της προπατορικής αμαρτίας. Αλλά ο Θεός δεν κάνει αρρωστημένες και αμαρτωλές ψυχές.

Άλλοι πάλι είπαν, ότι όχι μόνο το σώμα, αλλά και την ψυχή μεταδίδουν κατά κάποιο τρόπο οι γονείς.

Η ικανότητα δε και η δύναμις αυτή τους δόθηκε στην ευλογία που πήραν από το Θεό οι πρωτόπλαστοι, όταν τους είπε: “αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την γήν”. Όπως, δηλ., όταν κόψουμε ένα βλαστάρι, ένα μόσχευμα, από δένδρο, έτσι συμβαίνει και με τη γέννηση του ανθρώπου. Λαμβάνει την ύπαρξή του, (σώμα και ψυχή), από τους γονείς του.

Ένας μάλιστα  εκκλησιαστικός συγγραφέας, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, τονίζει, ότι κατά τούτο είναι ο άνθρωπος εικόνα του Θεού, κατά το ότι συνεργεί στην γέννηση ανθρώπου. Υπάρχει όμως και μια άλλη θεωρία, που συνδυάζει τις δύο προηγούμενες. Σύμφωνα με αυτή, η ψυχή του ανθρώπου γεννιέται με τη συνεργασία του Θεού και του γονέως.

Έτσι εξηγείται και το προπατορικό αμάρτημα, το οποίο μεταδίδουν οι γονείς, και τα προσόντα, που τα μεταδίδουν οι γονείς και ο Θεός.

Προς υποστήριξη της θεωρίας αυτής, φέρνουν τα λόγια που είπε ο Αδάμ, όταν απέκτησε το πρώτο παιδί. “Εκτησάμην άνθρωπον δια Θεού”(Γεν. Δ' 1). Απέκτησα άνθρωπο με τη βοήθεια του Θεού, με τη δύναμη του Θεού. Τα λόγια αυτά φανερώνουν ότι και ο Θεός συνεργεί στην εμφάνιση του ανθρώπου, γι' αυτό και οι γονείς στο σημείο αυτό, λαμβάνουν τον υψηλό τίτλο “συνδημιουργοί του Θεού”!

Παρ' όλες όμως τις θεωρίες που υπάρχουν επάνω στο σπουδαίο αυτό θέμα, η ψυχή του ανθρώπου παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο. Εκείνο όμως που γνωρίζουμε είναι, ότι ο κάθε ένας έχει την δική του αιώνια και αθάνατη ψυχή. Αυτή ακριβώς η ψυχή δίνει την απεριόριστη αξία στον άνθρωπο, και αυτή η πραγματικότητα πρέπει να κάνει τον καθέναν να γίνεται τόσο προσεκτικός, ώστε να μην υποδουλωθεί στην ύλη. Να μη καταντήσει υλόφρων και θυσιάζει το ανώτερο που είναι η ψυχή στο κατώτερο, στο σώμα.

“Τι γαρ ωφελήσει άνθρωπον εάν κερδίση τον κόσμον όλον και ζημιωθεί την ψυχήν αυτού;”.

Και για να γίνει αυτό περισσότερο κατανοητό απ' όλους μας, οι Πατέρες της Εκκλησία, μας εξηγούν τον λόγο αυτό του Κυρίου μας με το εξής παράδειγμα.

Ας υποθέσουμε ότι ένας κατακτά και κάνει δικό του ολόκληρο τον υλικό κόσμο, όχι μονάχα την γη, αλλά και όλα αυτά που γνωρίζουμε στο σύμπαν. Λοιπόν όλοι αυτοί οι θησαυροί, τόσοι και άλλοι τόσοι και άπειρες φορές τόσοι δεν μπορούν να εξαγοράσουν ούτε μια μόνη ψυχή.

Το δε συγκλονιστικότερο όλων είναι ότι ο Χριστός θα γινόταν άνθρωπος, θα ερχόταν στην γη, θα έδινε το ατίμητο αίμα του, εάν και μία μόνο ψυχή από τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων, θα ήθελε να σωθεί.

Είναι πραγματικά να σταματά ο νους του ανθρώπου μπροστά στην ασύλληπτη, την απεριόριστη, την μοναδική και ασύγκριτη αξία, που έδωσε ο Θεός στην ψυχή μας.

Και μετά απ' όλα αυτά είναι δυνατόν να παραμελούμε το είναι μας, την ουσία της υπάρξεως, την ψυχή μας; Είναι δυνατόν να αδικούμε την ψυχή μας και να την μολύνουμε με τις αμαρτίες;

Εάν θα μπορούσε να τεθεί ερώτημα περί του ποια είναι η μεγαλύτερη παραφροσύνη και το μεγαλύτερο έγκλημα, αδιστάκτως πρέπει να ομολογήσουμε, πως είναι η αμέλεια της ψυχικής μας σωτηρίας που πραγματοποιείται με την περιφρόνηση στο κάλεσμα του Κυρίου.

Αλλ' ας κλείσουμε προσφέροντας τον λόγο στον “λευκό κύκνο” της Εκκλησίας μας, στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, τον Άγιο και ποιητή, ο οποίος μέσα από τους περίτεχνους και μοναδικούς του στίχους, και θα μας ανεβάσει μαζί του στις υψηλές κορυφές της αποκαλυπτικής αλήθειας και του πνευματικού περί της ψυχής μας δέους.

“Ψυχή δ' εστίν άημα Θεού, και μίξις ανέτλη

ουρανίη χθονίοιο, φάος σπήλυγγι καλυφθέν,

αλλ' έμπης θείη τε και άφθιτος. Ου γαρ έοικεν

εικόνα την μεγάλοιο Θεού λύεσθαι ακόσμως,

Ερπυστήρσιν ομοία βοτοίσι τε αφραδέεσσιν,

εί και μην θνητήν τε βιήσατο θείνσας αμαρτίας...

...τοίη πρωτογένοιο νέσπορος ήλυθε άτη

δειλοίσιν μερόπεσσιν, όθεν στάχυς εβλάστησε...”

Είναι η ψυχή μου πνοή του Θεού κι εδέχθη σύντροφό της -ουράνια αυτή- το γήινο φως μέσα στη σπηλιά κρυμμένο, αλλά θεϊκή και αθάνατη.

Σωστό δε μοιάζει νάναι απρέπεια του μεγάλου Θεού να φθείρουν την εικόνα όμοια τα φίδια τα συρτά κι οι άνθρωποι οι δίχως σκέψη κι ας πάσχισε τ' αμάρτημα θνητή να τήνε κάμη...

... Νιόσπαρτη τέτοια συμφορά στους δόλιους πέφτει ανθρώπους απ' τον πρωτόπλαστο και να, φύτρωσε εδώ το αστάχυ.