Ο Καλαμάς είναι ένας ποταμός μνημείο και σύμβολο της φύσης και της ιστορίας στη Θεσπρωτία...
Στους βυζαντινούς χρόνους, γύρω από αυτόν, είχαν αναπτυχθεί οικισμοί, με έντονη δραστηριότητα.
Γκρεμισμένα μονότοξα και πολύτοξα γεφύρια, ίχνη πόλεων και ακροπόλεων μαρτυρούν ένα σφιχτό οικιστικό πλέγμα δίπλα στο ποτάμι, μέσα στους αιώνες (Γιτάνη, Φανωτή, Ράι, Οσδίνα).
Το αρχαίο όνομά του "Θύαμις" σιγά σιγά αντικαταστάθηκε από το όνομα Καλαμάς, από τα καλάμια, που αναφύονταν στις βαλτώδεις περιοχές του.
Η περιοχή των εκβολών κατά την αρχαιότητα ήταν ένας τεράστιος βαλτότοπος, που κάλυπτε όλη την περιοχή από την Ηγουμενίτσα έως την Σαγιάδα.
Τη δεκαετία του ‘60 έγιναν εκτεταμένα αποστραγγιστικά έργα και αλλαγή της κοίτης του Καλαμά βορειότερα, για να μην πλημμυρίζει συνεχώς.
Το μεγάλο φράγμα του ποταμού κοντά στο Ράγιο, αρδεύει από την δεκαετία του ‘60, χιλιάδες στρέμματα, μεταβάλλοντας τον άλλοτε φτωχό και ξερικό κάμπο σε παράδεισο καλλιεργειών.
Τα παλαιότερα χρόνια υπήρχαν πολλές διαβάσεις σ' όλο το μήκος του ποταμού.
Το μεγαλύτερο γεφύρι του ποταμού (είναι σήμερα γκρεμισμένο, στη θέση του έχει φτιαχτεί καινούργιο), βρισκόταν στην περιοχή Νεράιδας (Μενίνας) και έφερε τέσσερα τουλάχιστον τόξα.
Στην έξοδο του φαραγγιού κάτω από την Οσδίνα (περιοχή Μπολιάνας) σώζονται οι βάσεις του μεγαλύτερου ζευκτού γεφυριού του Καλαμά (με πέτρινες κολώνες και ξύλινο οδόστρωμα).
Αντίστοιχο γεφύρι – σε μικρότερο μέγεθος – υπάρχει στη Λαγγάβιτσα δίπλα στη μονή της Αγίας Μαρίνας.
π. Ηλίας Μάκος
