Περί του τάφου του αγίου Δονάτου Επισκόπου Ευροίας

Του π. Ηλία Μάκου

Ο θαυματουργός Άγιος Δονάτος, πολιούχος Θεσπρωτίας, που η μνήμη του εορτάζεται στις 30 Απριλίου, είναι μια πολύ γνωστή εκκλησιαστική προσωπικότητα.

Όχι μόνο για τα πολλά θαύματα, που του αποδίδονται, όπως, η ανάσταση νεκρού (επανέφερε προσευχόμενος κάποιον στη ζωή για να λύσει την οικονομική διαφορά του και ύστερα κοιμήθηκε και πάλι), η θεραπεία από δαιμόνια της κόρης του αυτοκράτορα Μ. Θεοδοσίου, η μετατροπή των ακάθαρτων νερών της Αχερουσίας λίμνης, όπως και των πηγών του Αχέροντα σε πόσιμα, η λήξη της ανομβρίας στους Φιλιάτες κ.λπ.

Αλλά και το κύρος, που είχε ως Επίσκοπος Ευροίας (η αρχαία αυτή πόλη, για την οποία δεν υπάρχουν επαρκείς αρχαιολογικές μαρτυρίες, τοποθετείται στη θέση του σημερινού χωριού Γλυκή).

Ένα κύρος, που επιβεβαιώθηκε με τη συμμετοχή του στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο.

Επέλεξε να ταφεί στην Ευροία, δίπλα ακριβώς στον μυθικό ποταμό Αχέροντα.

Ο τάφος του σήμερα δεν υπάρχει, αλλά περί αυτού μαρτυρούν οι ιστορικοί Σωζόμενος και Νικηφόρος Κάλλιστος.

Ούτε είναι γνωστό μέχρι πότε διατηρήθηκε ο τάφος αυτός, ωστόσο τα πρώτα χρόνια μετά την κοίμηση του αγίου Δονάτου, ήταν τόπος προσκυνήματος, λόγω των πολλών θαυμάτων του αγίου.

Μάλιστα περιγράφεται ως ένας λιτός τάφος, χωρίς ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.

Αυτό σαφώς και δεν είναι τυχαίο, αλλά επιλογή του ιδίου του αγίου Δονάτου, του οποίου η ζωή ήταν ταπεινή.

Ήταν μια ζωή με πλήρη και ανεπιφύλακτη προσφορά και αφιέρωση στο Θεό. Ήταν η ζωή του μια μεγάλη σπονδή προς το Θεό.

Επιπλέον δεν τον ενδιέφερε η κοσμική δόξα. Θεωρούσε το θάνατό του ως μεταπήδηση στην υπερφυσική ζωή.

Χωροταξικά ο τάφος του υπήρχε κοντά στο μεγαλοπρεπή ναό, που ίδιος έκτισε και κόσμησε λαμπρά με χρήματα του Μεγάλου Θεοδοσίου.

Ο ναός αυτός, σε ρυθμό βασιλικής, βρισκόταν στη δυτική παρυφή του χωριού Γλυκή, στις όχθες του ποταμού Αχέροντα.

Δεν είναι ιστορικά βεβαιωμένο αν τα ερείπια ναού στη θέση «Πλατάνια», που σώζονται σήμερα, ταυτίζονται με το ναό του Αγίου Δονάτου. Νεότεροι αρχαιολόγοι το αποκλείουν.

Τα σωζόμενα ερείπια, όπου το 1953 και το 1954 έγιναν ανασκαφές και αποκαλύφθηκαν δάπεδα, καθώς και όγκος μαρμάρινων κιόνων, που πολλά τεμάχιά τους φιλοξενούνται στο Μουσείο Ιωαννίνων, θεωρείται ότι ανήκουν σε μεσοβυζαντινό ναό, συγκεκριμένα τρίκλητης, ξυλόστεγης βασιλικής, που οικοδομήθηκε πιθανώς κατά τον 10ο -12ο αιώνα.

Παραμένει αδιευκρίνιστο αν ο ναός αυτός κτίστηκε στη θέση της Θεοδοσιανής βασιλικής του αγίου Δονάτου ή στη θέση κάποιου άλλου κτίσματος των παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος - 6ος αι.).

Είναι άγνωστο πότε ανοίχτηκε για πρώτη φορά ο τάφος του αγίου Δονάτου, προκειμένου να γίνει ανακομιδή του λειψάνου του.

Πάντως το σκήνωμά του μέχρι και δύο αιώνες μετά το θάνατό του φυλάσσονταν στην Ευροία.

Και όπως προκύπτει από δύο επιστολές του Γρηγορίου του Μεγάλου του Διαλόγου (590-610) τιμόταν ως άγιο.

Το 604 μεταφέρθηκε, λόγω βαρβαρικής επίθεσης, από τον τοπικό Επίσκοπο Ιωάννη τον Β΄ στην Κέρκυρα. Από εκεί, το 1125, κατέληξε, από το δόγη Δομένικο Μιχαήλ, στη Βενετία.

Η ύπαρξη του τάφου του αγίου Δονάτου στον μυθικό ποταμό Αχέροντα, καθώς και οι θαυματουργίες του, στάθηκαν αφορμή να παρομοιαστεί, πολύ λανθασμένα και εσφαλμένα, και από Έλληνες και από ξένους ιστοριογράφους, με τον ειδωλολατρικό μυθολογικό θεό της αρχαίας Θεσπρωτίας Αϊδωνέα, καθώς στην Αχερουσία λίμνη, σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν η έδρα του κάτω κόσμου, ενώ στην περιοχή λειτουργούσε το Νεκρομαντείο της Εφύρας.

Το συμπέρασμα από τη ζωή του αγίου Δονάτου είναι ότι μιμήθηκε τον Αιώνιο Αρχιερέα. Και εμείς σήμερα στα ίχνη του ας βαδίσουμε.

Την ταπεινότητά του ας αντιγράψουμε. Την πίστη του και την αυταπάρνησή του ας ακολουθήσουμε.