Στον παλαιό βυζαντινό ναό του αγίου Αθανασίου της Οσδίνας...

Του π. Ηλία Μάκου

Στο Βυζαντινό Αρχαιολογικό Βυζαντνινό Πάρκο Οσδίνας Παραμυθιάς, νιώθεις τους ψιθύρους  της ιστορίας να ζωντανεύουν μια πολιτισμική πορεία αιώνων,

Μεταξύ άλλων ο παλαιός βυζαντινός ναός του αγίου Αθανασίου στο αρχαιολογικό οικισμό των Πέντε Εκκλησιών ή Οσδίνας (Ουζντίνας), είναι από αυτούς, που σώζονται και είναι επισκέψιμος. 

Βέβαια χρειάζεται συντήρηση, αλλά και μέριμνα για να προωθηθούν προσκυνητές στο πλαίσιο του θρησκευτικού τουρισμού, ωστόσο αρχιτεκτονικά και ιστορικά παρουσιάζει ενδιαφέρον.    

Είναι ο νεότερος από τους βυζαντινούς ναού της Οσδίνας και κατά

πάσα πιθανότητα χτίσθηκε μετά το 1700 μ.Χ., αν αξιολογηθούν η οικοδομική μορφή του και τα υλικά, που χρησιμοποιήθηκαν, και δεν έχει αγιογραφίες, γιατί τότε καταστράφηκε και διαλύθηκε ο οικισμός και δεν πρόλαβε, πιθανώς, να ολοκληρωθεί η συγκεκριμένη εκκλησία.

Η αρχική μορφή του ναού δεν είναι η σημερινή. Επιγραφή, που διακρίνεται στο κατώτερο τμήμα του τέμπλου, μας πληροφορεί για το χρόνο επισκευής του ναού: «Ανοικοδομήθη αφιέρωμα Θεοδώρου Πασχάλη 1954».

Ανατολικά εξέχει η μικρή τρίπλευρη αψίδα του ιερού, που εδράζεται πάνω σε παλαιότερη ημικυκλική. Δυτικά σώζεται σε ερείπια ο νάρθηκας, ο οποίος πιθανότατα ανήκει στην αρχική φάση του μνημείου, την ίδια περίοδο στην οποία ανήκει και ο ορθογώνιος χώρος, που διαμορφώνεται στη βόρεια πλευρά του ναού, όπου σήμερα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις ανάγκες που εξυπηρετούσε.

Το δάπεδο το ναού είναι καλυμμένο με τετραγωνισμένες ασβεστόπλακες. Πετρόχτιστο προσκυνητάρι από πωρόλιθο υπάρχει δεξιά του εισερχομένου της νότιας θύρας και σε άμεση επαφή με τη νότια τοιχοποιία του ναού.

Οι εσωτερικές επιφάνειες των τοιχοποιιών φέρουν νεότερα επιχρίσματα και δεν διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών. Σύμφωνα με την γενικότερη αρχιτεκτονική μορφή του μνημείου και των υλικών κατασκευής, καθώς και την ομοιότητα στην αρχιτεκτονική με το ναό της Κοίμησης, ο ναός μπορεί να χρονολογηθεί στον 17ο αιώνα.

Όλα εδώ, στα μάτια του προσκυνητή, είναι ήσυχα και φωτεινά και το φως από τις από τις αχτίδες του ήλιου, που εισχωρούν στο ναό και τρεμοπαίζουν, μας κάνουν να αναζητήσουμε μια εσωτερική αυγή, για να μπούμε με τόλμη σ' έναν άλλο κόσμο.

Ο ναός του αγίου Αθανασίου μένει πίσω μας μια θύμηση με γλυκιά γεύση. Ο κόσμος του δεν μας αφήνει αδιάφορους. Και κρατάει "αιχμαλωτισμένη" τη σκέψη μας.

Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΣΔΙΝΑΣ

Στη βραχώδη ράχη “Παλιοχώρα”, σε φυσικά οχυρή θέση στην ανατολική όχθη του Καλαμά, κάτω από το χωριό Πέντε Εκκλησιές, στην έξοδο του ποταμού από το στενό φαράγγι, αιώνες αργότερα από την εγκατάλειψη του ελληνιστικού οικισμού, από τον οποίο μικρά μόνο τμήματα της πολυγωνικής οχύρωσής του διατηρούνται, ιδρύθηκε η βυζαντινή Οσδίνα ή Ουζντίνα.

Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη διάρκεια των υστεροβυζαντινών (13ος-14ος) και πρώτων μεταβυζαντινών (15ος -17ος) αιώνων. Κατά την παράδοση, στον οικισμό της Ουζντίνας υπήρχαν δέκα ναοί. Σήμερα εντοπίζονται οκτώ ναοί και μία σκήτη από τους οποίους σε καλή κατάσταση διατήρησης είναι αυτοί της Κοίμησης της Θεοτόκου, των Ταξιαρχών, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Δημητρίου και του Προφήτη Ηλία, ενώ οι ναοί του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Γεωργίου σώζονται σε επίπεδο θεμελίωσης. Οι δύο επιβλητικοί ναοί (Ταξιαρχών, Κοίμησης Θεοτόκου), που βρίσκονται στο κέντρο του οικισμού, χρονολογούνται στον 16ο και 17ο αιώνα αντίστοιχα. Εσωτερικά είναι κατάγραφοι με τοιχογραφίες που αποτελούν εξαιρετικά δείγματα ζωγραφικής του 17ου αιώνα.

Τούτος ο ολοκάθαρος κόσμος, που αναδύεται μέσα από τα μνημεία του Βυζαντινού Οικισμού της Οσδίνας, κάνει τον άνθρωπο να σηκώσει το κεφάλι του από τη γη και από μια εσωτερική ανάγκη να λατρέψει ψηλά στα ουράνια μια λάμψη, ακόμη και όταν ξετυλίγονται οι σκιές του δειλινού.