Το μοναστήρι της Παναγίας της
Φανερωμένης, σημείο αναφοράς για τη Λευκάδα, είναι πολιούχος και
προστάτιδα του νησιού.. Και χιλιάδες προσκυνητές συρρέουν σ' αυτό. Η μακραίωνη ιστορία της μονής ξεκινά στα
χρόνια της αρχαιότητας. Τόπος λατρείας της Λευκαδίας Αρτέμιδος τότε,
δέχθηκε το κήρυγμα των μαθητών του Αποστόλου Παύλου, Ηρωδίωνα και
Σωσίωνα. Με θαυμαστό τρόπο συντρίφτηκε το ξόανο της θεάς και
δημιουργήθηκε σταδιακά μικρός «ευκτήριος οίκος». Μετά την Α'
Οικουμ.
Σύνοδο (325 μ.Χ.) πέντε από τους θεοφόρους Πατέρες ακολούθησαν τον
επίσκοπο Λευκάδος Άγιο Αγάθαρχο στην επιστροφή του στο νησί. Δύο απ’
αυτούς εγκαταστάθηκαν στον χώρο, όπου σήμερα η Μονή, έχτισαν τα πρώτα
κελιά και μεγάλωσαν το ναό. «Φανερωμένη» ονομάστηκε, επειδή η πρώτη
εικόνα της Παναγίας, που είχε παραγγελθεί στην Κωνσταντινούπολη,
αποκαλύφθηκε σχεδιασμένη πάνω στο σανίδι με θαυμαστό τρόπο,
«αχειροποιήτως», στον ιερομόναχο και αγιογράφο Κάλλιστο, μετά από θερμή
προσευχή και νηστεία. Ο αγιογράφος χρειάστηκε να προσθέσει μόνο τα
χρώματα. Μετά από καταστροφική πυρκαγιά, ο ναός
ξαναχτίστηκε το 1887 και υποδέχθηκε τη νέα εικόνα της Θεοτόκου,
αντίγραφο της παλαιάς, που φιλοτεχνήθηκε στο Άγιον Όρος από τον
ιερομόναχο Βενιαμίν Κοντράκη. Τότε φτιάχτηκε και το τέμπλο, έργο του
Ευσταθίου Προσαλέντη, καθώς και οι εικόνες του, έργα Χιοναδιτών
αγιογράφων. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε πρόσφατα, με
τη δημιουργία νέας πτέρυγας κελλιών, ηγουμενείου, συνοδικού,
βιβλιοθήκης, παρεκκλησίου του Οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου. Στους χώρους
του λειτουργούν ακόμη το σύγχρονο Εκκλησιαστικό Μουσείο, πλούσιο σε
κειμήλια από την μονή και άλλους ναούς του νησιού, καθώς και το
«Ναυτικό Μουσείο», με ομοιώματα πλοίων, κατασκευής – δωρεάς του κ.
Νικολάου Θάνου (Μορίνα).
