Του Μητροπολίτου Κονίτσης Ανδρέου
Ο βίος του Ιερομάρτυρος και Εθναποστόλου Αγίου Κοσμά του Αιτωλού είναι όχι μόνο αξιοθαύμαστος, αλλά και πηγή εμπνεύσεως και φρονηματισμού. Ειδικώτερα, στους υποτονικούς καιρούς μας έρχεται να δώση πνοή και δύναμη στους οδοιπόρους, τους κουρασμένους και πονεμένους και απογοητευμένους από τις δυσκολίες και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Γιατί, πραγματικά, ο Άγιος Κοσμάς αντιμετώπισε αντιξοότητες πολλές στην πορεία του. Ας σκεφθούμε τι ήταν η εποχή του. Μια εποχή, όπου δέσποζε σε ολόκληρη «την καθ’ ημάς Ανατολή» ο Τούρκος δυνάστης, που καταπίεζε βάναυσα και απάνθρωπα πολλές φορές τους «ραγιάδες» Έλληνες και που είχε αφήσει για αιώνες στο σκοτάδι της αμάθειας τους ανθρώπους. Επέβαλλε φόρους εξοντωτικούς, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιοχές, ιδίως στον χώρο της Βορείου Ηπείρου, να παρατηρούνται αθρόοι εξισλαμισμοί.
Δηλαδή, οι Έλληνες, για να γλυτώσουν την πείνα και τα ποικίλα δεινά, αλλά και τον θάνατο, απηρνούντο την Ορθόδοξη Πίστη και τον εθνισμό τους, και δήλωναν Τούρκοι και Μωαμεθανοί. Ο κίνδυνος για το υπόδουλο Γένος ήταν τρομακτικός.Αλλά, τότε ακριβώς, σ' εκείνα τα δίσεκτα χρόνια, μέσα στο βαθύ σκοτάδι της αφόρητης σκλαβιάς, έλαμψε ένα ολοφώτεινο αστέρι. Ένα αστέρι, που το έστειλε ο Πανάγαθος Θεός στην γη των Ελλήνων, να φωτίση, να παρηγορήση, να τονώση τις αποσταμένες καρδιές. Το όνομά του : ΚΟΣΜΑΣ ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Εμόναζε στο Άγιο Όρος. Όμως, η σκέψη ότι οι συμπατριώτες του στον κόσμο υπέφεραν τόσα δεινά, δεν τον άφηνε να ησυχάση. Έτσι, πήρε σταθερή και αμετάκλητη την απόφασή του να αφήση την ησυχία της Μονής του και να βγη για να κηρύξη Χριστό και Ελλάδα, αυτά τα τόσο απαραίτητα στους σκλαβωμένους Έλληνες.Με την άδεια, λοιπόν, των Πατέρων του Όρους και με την ευλογία του τότε Οικουμενικού Πατριάρχη Σεραφείμ του Β , ο Άγιος Κοσμάς διωρίστηκε γενικός Ιεροκήρυκας, γεγονός που του έδινε την δυνατότητα, έναντι των Τούρκων, να περιοδεύη σ' όλους τους χώρους του Ελληνισμού, ιδιαίτερα,όμως, στην Βόρειο Ήπειρο. Δεκαεννιά ολόκληρα χρόνια κράτησε η ιεραποστολική οδοιπορία του μεγάλου αυτού Διδάχου του Γένους, με συνθήκες δύσκολες και κινδύνους πολλούς. Όταν, όμως, η καρδιά φλέγεται από αγάπη, για τον Χριστό και την Ελλάδα, δεν μετράνε οι κίνδυνοι. Και παρά το ότι ήταν ακτήμων, έλεγε : "παρακαλώ τον Κύριόν μου μέχρι τέλους της ζωής μου να με αξιώση να μην αποκτήσω σακκούλα, διότι ωσάν κάμνω αρχήν και παίρνω άσπρα (σημ.: χρήματα), ευθύς έχασα τους αδελφούς μου. Ανίσως και επεριπατούσα δια άσπρα, θα ήμουν τρελλός και ανόητος" (βλ. Διδαχή Α ). Αλλά αυτός ο πάμπτωχος ιερομόναχος κατώρθωσε και σχολεία πολλά να κτίση και να σταματήση τους εξισλαμισμούς και τα ήθη να ημερέψη και να μάθη τους ανθρώπους να μπολιάζουν τα άγρια δένδρα σε ήμερα και καρποφόρα και τα παζάρια, που γινόντουσαν τις Κυριακές να τα μεταφέρη το Σάββατο και την Ελληνική γλώσσα να συνηθίσουν να μιλάνε οι Έλληνες. Και όλα αυτά τα υπέγραψε με το αίμα του μαρτυρικού του θανάτου, που συνέβη στις 24 Αυγούστου 1779.
Δηλαδή, οι Έλληνες, για να γλυτώσουν την πείνα και τα ποικίλα δεινά, αλλά και τον θάνατο, απηρνούντο την Ορθόδοξη Πίστη και τον εθνισμό τους, και δήλωναν Τούρκοι και Μωαμεθανοί. Ο κίνδυνος για το υπόδουλο Γένος ήταν τρομακτικός.Αλλά, τότε ακριβώς, σ' εκείνα τα δίσεκτα χρόνια, μέσα στο βαθύ σκοτάδι της αφόρητης σκλαβιάς, έλαμψε ένα ολοφώτεινο αστέρι. Ένα αστέρι, που το έστειλε ο Πανάγαθος Θεός στην γη των Ελλήνων, να φωτίση, να παρηγορήση, να τονώση τις αποσταμένες καρδιές. Το όνομά του : ΚΟΣΜΑΣ ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Εμόναζε στο Άγιο Όρος. Όμως, η σκέψη ότι οι συμπατριώτες του στον κόσμο υπέφεραν τόσα δεινά, δεν τον άφηνε να ησυχάση. Έτσι, πήρε σταθερή και αμετάκλητη την απόφασή του να αφήση την ησυχία της Μονής του και να βγη για να κηρύξη Χριστό και Ελλάδα, αυτά τα τόσο απαραίτητα στους σκλαβωμένους Έλληνες.Με την άδεια, λοιπόν, των Πατέρων του Όρους και με την ευλογία του τότε Οικουμενικού Πατριάρχη Σεραφείμ του Β , ο Άγιος Κοσμάς διωρίστηκε γενικός Ιεροκήρυκας, γεγονός που του έδινε την δυνατότητα, έναντι των Τούρκων, να περιοδεύη σ' όλους τους χώρους του Ελληνισμού, ιδιαίτερα,όμως, στην Βόρειο Ήπειρο. Δεκαεννιά ολόκληρα χρόνια κράτησε η ιεραποστολική οδοιπορία του μεγάλου αυτού Διδάχου του Γένους, με συνθήκες δύσκολες και κινδύνους πολλούς. Όταν, όμως, η καρδιά φλέγεται από αγάπη, για τον Χριστό και την Ελλάδα, δεν μετράνε οι κίνδυνοι. Και παρά το ότι ήταν ακτήμων, έλεγε : "παρακαλώ τον Κύριόν μου μέχρι τέλους της ζωής μου να με αξιώση να μην αποκτήσω σακκούλα, διότι ωσάν κάμνω αρχήν και παίρνω άσπρα (σημ.: χρήματα), ευθύς έχασα τους αδελφούς μου. Ανίσως και επεριπατούσα δια άσπρα, θα ήμουν τρελλός και ανόητος" (βλ. Διδαχή Α ). Αλλά αυτός ο πάμπτωχος ιερομόναχος κατώρθωσε και σχολεία πολλά να κτίση και να σταματήση τους εξισλαμισμούς και τα ήθη να ημερέψη και να μάθη τους ανθρώπους να μπολιάζουν τα άγρια δένδρα σε ήμερα και καρποφόρα και τα παζάρια, που γινόντουσαν τις Κυριακές να τα μεταφέρη το Σάββατο και την Ελληνική γλώσσα να συνηθίσουν να μιλάνε οι Έλληνες. Και όλα αυτά τα υπέγραψε με το αίμα του μαρτυρικού του θανάτου, που συνέβη στις 24 Αυγούστου 1779.