Τα σπίτια των ηρώων του Σουλίου κατεδαφίστηκαν το 1822 και έχουν απομείνει όλα σχεδόν ερείπια, πλην της οικίας των Τζαβελλαίων, που ανακαινίστηκε με προσωπική πρωτοβουλία και φροντίδα απογόνων και παροδικά λειτουργεί σ' αυτό παροδικά έκθεση κειμηλίων...
Τότε αποκλεισμένοι
από παντού χωρίς τρόφιμα και πολεμοφόδια οι Σουλιώτες, αναγκάστηκαν στις 28 - 7 - 1822 να συνθηκολογήσουν με
τους Τούρκους και στις 2 - 9 - 1822, τα σπίτια τους καταστράφηκαν, αυτοί εκπατρίστηκαν, απαγορεύτηκε η κατοίκηση και εγκατέλειψαν
οριστικά το
Σούλι, αλλά όχι τον αγώνα για την
ελευθερία της Πατρίδος.
Με ηγέτες τους
τον Μάρκο Μπότσαρη, τον Κίτσο Τζαβέλα κ.ά, κατέβηκαν στην επαναστατημένη
Στερ. Ελλάδα (Μεσολόγγι) και την Πελοπόννησο, πήραν μέρος σε πάρα πολλές
μάχες επιδεικνύοντας σε όλες τις περιπτώσεις απαράμιλλη ανδρεία.
Τα παλαιότερα σπίτια στο Σούλι ερήμωσαν, ενώ τα σημερινά κτίστηκαν στο πρότυπο των παλαιοτέρων, μετά το 1956, οπότε το Σούλι ανακηρύχθηκε διατηρητέος οικισμός, υπό την εποπτεία της Εφορίας Βυζαντινών αρχαιοτήτων των Ιωαννίνων.
Το 1825, όπως αναφέρει ο Ι. Λαμπρίδης, επετράπηκε στο Νάστο Τόκα, από τα γειτονικά Δερβίζιανα, να διαμείνει στην περιοχή, για να παρασκευάζει τον άρτο της φρουράς των τριάντα στρατιωτών του Κάστρου της Κιάφας.
Έκτοτε η Σαμονίβα κατοικήθηκε συνεχώς από τους απογόνους της οικογένειας Τόκα, οι οποίοι είχαν και την νομή των βοσκοτόπων της περιοχής.
Οι εγκαταλειμμένες εκτάσεις των Σουλιωτών κατανεμήθηκαν σε βοσκότοπους, που εκμισθώθηκαν από το τουρκικό δημόσιο σε κτηνοτρόφους από το Πόποβο (Αγ. Κυριακή).
Η διάθεση αυτή των βοσκοτόπων της ευρύτερης περιοχής του Σουλίου συνεχίστηκε και από το ελληνικό δημόσιο έως το 1930, οπότε παραχωρήθηκαν σε Σκαπετινούς ως κτηνοτροφικοί κλήροι.
Είναι ιστορική ανάγκη να αναστηλωθούν οι εγκαταλελειμμένες οικίες των Σουλιώτικων φαρών στον αιματοποτισμένο χώρο του Σουλίου, γιατί είναι τα ιερά απομεινάρια του αγώνα τους, αλλά και η υπενθύμιση ότι δεν χάθηκαν, αλλά θυσιάστηκαν.
Η. Μ.