Οκτώ χωριά στη Θεσπρωτία είναι χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί!
Πρόκειται για το Γηρομέρι, την Καμιτσάνη, το Μαργαρίτι, την Παραμυθιά, το Πλαίσιο, τη Σαγιάδα, τη Φανερωμένη και το Φοινίκι.
Και αυτό, γιατί έχουν διατηρήσει αναλλοίωτη την εικόνα, που είχαν στο παρελθόν.
Και για τα οκτώ χωριά υπάρχει σχετική νομοθετική ρύθμιση του υπουργείου Περιβάλλοντος.
Το Γηρομέρι έχει πέτρινες κατοικίες και πλακόστρωτους δρόμους και κλιμακωτά σοκάκια. Η Καμίτσιανη είναι ένας μικρός οικισμός, κτισμένος πάνω από τον ιστορικό ποταμό Ξάνθο και τα περιβόητα στενά του Κόζακα. Εκεί, σε μια πανέμορφη τοποθεσία βρίσκεται η ιστορική Μονή του Αγίου Γεωργίου (1613). Ο ναός αυτός, με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες του 1789, είναι ό,τι απέμεινε από το φημισμένο μοναστήρι της Καμίτσιανης. Ο ηγούμενος του μοναστηριού από το 1898 ώς το 1927, Δαμιανός Πέσχος, υπήρξε ιστορική μορφή της περιοχής, αφού με τη συμβολή του έμειναν ελληνικά τα 16 χωριά της Μουργκάνας. Το Μαργαρίτι, τόσο από την πληθώρα των μαχαλάδων (Αγορά, Κεντάλι, Σκάλα, Λουγκάς, Τοπόλια, Μπεκιάτες, Ντρίζα, Καλαμίτης), όσο και από τις μεταξύ τους αποστάσεις, έχει ξεχωριστό χαρακτήρα και τρόπο δομής από τους υπόλοιπους γνωστούς οικισμούς. Το σύστημα δόμησης είναι συνεχές και όλα τα κτίσματα εμφανίζουν ομοιότητα. Στην Παραμυθιά σώζονται μέχρι σήμερα κτίσματα της εποχής της τουρκοκρατίας. Στο Πλαίσιο σιγοπερπατώντας ο επισκέπτης στους δώδεκα αλληλοδιαδεχόμενους μαχαλάδες, θα δει οικοδομές, δίπατες και τρίπατες, με μεγάλα αγκωνάρια στις τέσσερις πλευρές, πόρτες και παραθύρια αψιδωτά με πέτρες πελεκητές, τζάκια με σχήματα καλλιτεχνικά, απομεινάρια βυρσοδεψείων, ταπητουργείων και τσαρουχάδικων και «γκαντούνια» κλωθογυριστά. Ο εγκαταλελειμμένος οικισμός της Παλιάς Σαγιάδας έχει σήμερα να παρουσιάσει αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και μία πανοραμική θέα στο Ιόνιο. Ο επισκέπτης θα περπατήσει σε λιθόστρωτα καλντερίμια, σε αλώνια, θα θαυμάσει παλιές εκκλησίες και οικήματα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η Φανερωμένη, παρότι είναι πολύ μικρό χωριό, εντυπωσιάζει τόσο για τα παραδοσιακά κτίσματα, που διατηρεί, όσο και για τον κεντρικό γραφικό και σε περίοπτο σημείο, ναό του χωριού, την Παναγιά της Φανερωμένης, που είναι αφιερωμένη στην «Κοίμηση της Θεοτόκου». Στο Φοινίκι βλέπει κανείς όμορφα αρχοντικά και γραφικά καλντερίμια, λιθόστρωτες αυλές και αψιδωτά παράθυρα. Τα σπίτια του χωριού, δίπατα και τρίπατα αρχοντικά, είναι όλα φτιαγμένα από πέτρα με έσοδα από τους ξενιτεμένους Φοινικιώτες, από τον 18ο αιώνα.Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του χωριού είναι οι καμαρωτές εξώπορτες. Η πιο παλιά από αυτές χρονολογείται από το 1840, ενώ η παράδοση συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Πανέμορφες, πολύχρωμες και τοξωτές, άλλες παλιές και άλλες ανακαινισμένες, οι εξώπορτες συναντούνται παντού στα γραφικά στενάκια του χωριού και γίνονται ιδιαίτερα αισθητές λόγω του αρχιτεκτονικού κάλλους τους.