ΚαθηγητήςΠανεπιστημίου αμφισβητεί τις ιστορικές παραδοχές...
Δεν μιλούσαν, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, μόνο τα αρβανίτικα οι Σουλιώτες, ούτε ήταν μύθος ο χορός του Ζαλόγγου... Όμως το αντίθετο υποστήριξε σε
πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου του «Τα αποσυρθέντα βιβλία - Έθνος και
σχολική Ιστορία στην Ελλάδα 1858-2008», που έγινε στην Πρέβεζα, ο
αναπληρωτής καθηγητής
Ιστορίας Εκπαίδευσης στο Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Χάρης Αναστασιάδης. Σημείωσε, μεταξύ
άλλων, ότι "οι Σουλιώτες μιλούσαν μόνο αρβανίτικα" και χαρακτήρισε "μύθοποιημένη εικόνα το χορό του Ζαλόγγου και το Κρυφό Σχολειό"... Ανέφερε, όπως
άλλων, ότι "οι Σουλιώτες μιλούσαν μόνο αρβανίτικα" και χαρακτήρισε "μύθοποιημένη εικόνα το χορό του Ζαλόγγου και το Κρυφό Σχολειό"... Ανέφερε, όπως
καταγράφηκε σε ρεπορτάζ, όταν ρωτήθηκε για το Χορό του Ζαλόγγου, πως "είναι
μία εικόνα που έχει αποτυπωθεί στις σχολικές εορτές. Τόνισε πως υπήρξε
ένα γεγονός σύγκρουσης στο σημείο, υπήρξε μία ομάδα ανθρώπων, που έπεσε
από τα βράχια για να γλιτώσει την αιχμαλωσία, αλλά
σε καμία περίπτωση δεν είχαμε μία εικόνα γυναικών να τραγουδούν «Στη
στεριά δε ζει το ψάρι…» και μετά από κάθε κύκλο κάθε μία να πέφτουν στο
γκρεμό". Όπως είπε πρόκειται για μία μυθοποιημένη εικόνα, την οποία
πλέον ως Έθνος δεν την έχουμε ανάγκη, ωστόσο είναι εξαιρετική ως
παράδειγμα για να λειτουργεί ως ύμνος στην ελευθερία και το ανυπότακτο
πνεύμα. Συμπλήρωσε μάλιστα πως οι Σουλιώτες δεν μιλούσαν ελληνικά, ενώ
το τραγούδι έχει εντοπιστεί πως γράφτηκε μεταγενέστερα. Ειδικά για
τους Σουλιώτες υποστήριξε πως μιλούσαν αρβανίτικα, ενώ κατέθεσε την άποψη πως "το Ελληνικό Έθνος συγκροτήθηκε από τρεις
διαφορετικές εθνοτικές ομάδες, τους Έλληνες, τους Αρβανίτες και τους
Βλάχους, οι οποίοι έγιναν Έλληνες και λογίστηκαν Έλληνες μέσα από τη
διαδικασία της Ελληνικής Επανάστασης. Πριν το 1821 δεν υπήρχε αυτή η
διάκριση. Η απόφαση να πορευθούμε μαζί, σαν σύνολο μας κάνει Έθνος. Δεν υπάρχει άλλο κριτήριο".
Αναφορικά με το Κρυφό Σχολειό σημείωσε: «Αν ρωτούσαμε το 1830 έναν πολίτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, τι ήταν το Κρυφό Σχολειό, δε θα καταλάβαινε καν τι του λέμε. Αυτός ο μύθος δημιουργήθηκε το 1860, γιατί προηγουμένως οι σχέσεις Πατριαρχείου-Επαναστατών είχαν διαταραχθεί με τον αφορισμό τους. Έγινε για να έρθουν πιο κοντά οι δύο πλευρές".
***
Στις μέρες μας επιχειρείται μια κριτική ιστορικών γεγονότων με το επιχείρημα, ή μάλλον τη δικαιολογία, να «ξαναγραφτεί» η ιστορία, χρησιμοποιώντας νέα ερευνητικά και θεωρητικά εργαλεία. Πράγματι, κάθε γενιά, κάθε εποχή, οφείλει να επανεξετάζει τα ιστορικά γεγονότα και να συμπληρώνει, να διορθώνει, κάποτε και να αναθεωρεί αν χρειαστεί, υπό το φως νέων πηγών και νέων ιδεών. Ωστόσο, θα πρέπει να ξαναγραφτεί για να φωτιστεί και όχι για να αποσιωπηθούν πτυχές της ή ακόμα και να διαστρεβλωθεί.
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ
Οι Σουλιώτες, που ήταν Έλληνες γηγενείς, απόγονοι των αρχαίων «Σελλών» (η ονομασία της περιοχής που εγκαταστάθηκαν δεν ονομάσθηκε τυχαία «Σούλι», ήθελαν με το όνομα αυτό να θυμίζουν την αρχαία καταγωγή τους), μιλούσαν τα ελληνικά βεβαίως, αλλά και την λατινογενή «Αρβανίτικη" γλώσσα, που εισήχθη κατά την Ρωμαϊκή κυριαρχία. Το πρώτο πλήγμα που δέχθηκε η Ελληνική γλώσσα ήταν κατά περίοδο της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Την περίοδο αυτή μεγάλος αριθμός Ελλήνων «εκλατινίσθηκε» και δημιουργήθηκε η λεγόμενη «Βλάχικη» διάλεκτος. Τόσο η «Βλάχικη» διάλεκτος όσο και η «Αρβανίτικη» διάλεκτος, είναι προφορικές γλώσσες και δεν έχουν γραπτή εκπροσώπηση, προήλθαν από τον «εκλατινισμό» των κατοίκων της Ελλάδος, της Ιλλυρίας και των άλλων λαών των Βαλκανίων, κατά την μακρόχρονη παραμονή των Ρωμαίων στις περιοχές αυτές. Ο Κων/νος Κούμας, μεγάλος διδάσκαλος του Γένους, αναφέρει τα εξής: «...Οι Ρωμαίοι επί οκτώ εκατονταετηρίδας, καθυποτάξαντες τα έθνη και αναμίξαντες δια των αποικιών των ταύτα, εισήγαγον κατά φυσικόν λόγον εις αυτά και την γλώσσα των […] και ούτω κατασκεύασαν ανάμικτον τι παραμόρφωμα διαλέκτου, σωζόμενον εισέτι είς πολλά μέρη της Ελλάδος ...».
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΟΓΓΟΥ
Ο Χορός του Ζαλόγγου αποτελεί ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό ιστορικό και λαογραφικό περιστατικό που συνέβη 18 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, περί το τέλος του Δεκεμβρίου του 1803 (π.ημ.), στην κορυφή του όρους Ζάλογγο, εξ ου και η ονομασία του. Κατέληξε «εν χορώ» σε μια ομαδική αυτοθυσία ορεσίβιων γυναικών της περιοχής Σουλίου, όπως μαρτυρούν Έλληνες και ξένοι ιστορικοί της περιόδου εκείνης. Οι φήμες του συγκινητικού αυτού γεγονότος κάλυψαν πολύ γρήγορα όχι μόνο τον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο, αλλά ήταν αυτές που κυριαρχούσαν στις ειδήσεις των Φιλελλήνων στην Ευρώπη κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, λαμβάνοντας μάλιστα ιδιαίτερες συγκινησιακές φορτίσεις και διαστάσεις θαυμασμού, εξιδανικεύοντάς το. Το γεγονός αυτό ανάγεται στις μάχες που έδωσαν τα εκστρατευτικά σώματα του Αλή Πασά όταν αποφάσισε να καταστείλει τους Σουλιώτες που "λυμαίνονταν" περιοχές του Πασαληκίου των Ιωαννίνων. Κατά τις τελευταίες εκείνες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, τέταρτες κατά σειρά, όταν περικυκλώθηκαν κάποια εναπομείναντα εκεί γυναικόπαιδα των Σουλιωτών, που είχαν καταφύγει στο υφιστάμενο ομώνυμο μοναστήρι, Μονή του Ζαλόγγου, που προκειμένου να μην υποστούν την αιχμαλωσία και άλλους εξευτελισμούς, αποφάσισαν να ριφθούν σε παρακείμενο γκρεμό, (φαράγγι), όπως και έπραξαν χορεύοντας και ρίχνοντας προηγουμένως τα βρέφη που κρατούσαν στην αγκαλιά τους.
ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Η Ορθόδοξη Εκκλησία και οι κληρικοί ανέλαβαν την εκπαίδευση και την εθνική αφύπνιση των υποδούλων Ελλήνων. Η προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά διέσωσε στην ιστορική μνήμη την αλήθεια για το Κρυφό Σχολειό. Αυτήν ακριβώς που περιγράφει ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φώτιος Χρυσανθόπουλος ή Φωτάκος, όταν γράφει στον Α΄ τόμο των Απομνημονευμάτων του (σελίδα 46) ότι την παιδεία επί Τουρκοκρατίας την είχαν στα χέρια τους οι ιερείς και όλα αυτά «εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους»! Σημαντική είναι η μαρτυρία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου Λουκάρεως, ο οποίος στραγγαλίστηκε το 1638 από τους Τούρκους. Έγραφε το 1616 σε μία πραγματεία του- προκήρυξη προς τους Έλληνες: « Ημπορούσι να είπουν οι Λατίνοι… μάθημα και σοφίαν δεν έχετε, αμή είσθε δούλοι και έχετε τους Τούρκους πάνω από τα κεφάλια σας…. Όσον πως δεν έχομεν σοφίαν και μαθήματα αλήθεια είναι…. Η πτωχεία και η αφαίρεσις της βασιλείας μας το έκαμαν και ας έχωμεν υπομονήν». Ομολογεί ο Πατριάρχης με αρκετό θάρρος ότι οι Έλληνες δεν είχαν « μαθήματα», δηλαδή σχολεία, διότι ήσαν υπόδουλοι. Έχασαν το κράτος τους και λόγω εχθρικής καταπίεσης δεν μπορούν να μορφωθούν, με αποτέλεσμα να τους ειρωνεύονται οι Δυτικοί Χριστιανοί. Λένε κάποιοι ότι τον 18ο αιώνα έχουμε πλέον αξιόλογα ελληνικά σχολεία στα Γιάννινα, στην Κοζάνη, στην Σμύρνη, στο Άγιον Όρος κλπ. Και ο Πατροκοσμάς σχολεία ίδρυε. Την εποχή εκείνη είχε χαλαρώσει κάπως η Οθωμανική αυθαιρεσία λόγω πιέσεων έξωθεν. Όμως και τότε ακόμη υπήρχε ανάγκη για κρυφά μαθήματα. Γιατί; Την απάντηση δίνει ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ στο βιβλίο του « Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος» ( ελληνική έκδοση ΤΡΟΧΑΛΙΑ, Αθήνα χ.χρ.): Ο Πυώ ακολούθησε το 1913 τον Ελληνικό Στρατό που απελευθέρωσε την ενιαία Ήπειρο και διηγείται τί άκουσε σχετικά με την Τουρκοκρατία στο Αργυρόκαστρο: « Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου. Ήταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από την Κωνσταντινούπολη. Η Ελληνική Ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα, όπου ο νεαρός Ηπειρώτης μάθαινε για τη μητέρα πατρίδα, διδασκόταν τον εθνικό της ύμνο, τα ποιήματά της και τους ήρωές της».
Αναφορικά με το Κρυφό Σχολειό σημείωσε: «Αν ρωτούσαμε το 1830 έναν πολίτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, τι ήταν το Κρυφό Σχολειό, δε θα καταλάβαινε καν τι του λέμε. Αυτός ο μύθος δημιουργήθηκε το 1860, γιατί προηγουμένως οι σχέσεις Πατριαρχείου-Επαναστατών είχαν διαταραχθεί με τον αφορισμό τους. Έγινε για να έρθουν πιο κοντά οι δύο πλευρές".
***
Στις μέρες μας επιχειρείται μια κριτική ιστορικών γεγονότων με το επιχείρημα, ή μάλλον τη δικαιολογία, να «ξαναγραφτεί» η ιστορία, χρησιμοποιώντας νέα ερευνητικά και θεωρητικά εργαλεία. Πράγματι, κάθε γενιά, κάθε εποχή, οφείλει να επανεξετάζει τα ιστορικά γεγονότα και να συμπληρώνει, να διορθώνει, κάποτε και να αναθεωρεί αν χρειαστεί, υπό το φως νέων πηγών και νέων ιδεών. Ωστόσο, θα πρέπει να ξαναγραφτεί για να φωτιστεί και όχι για να αποσιωπηθούν πτυχές της ή ακόμα και να διαστρεβλωθεί.
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ
Οι Σουλιώτες, που ήταν Έλληνες γηγενείς, απόγονοι των αρχαίων «Σελλών» (η ονομασία της περιοχής που εγκαταστάθηκαν δεν ονομάσθηκε τυχαία «Σούλι», ήθελαν με το όνομα αυτό να θυμίζουν την αρχαία καταγωγή τους), μιλούσαν τα ελληνικά βεβαίως, αλλά και την λατινογενή «Αρβανίτικη" γλώσσα, που εισήχθη κατά την Ρωμαϊκή κυριαρχία. Το πρώτο πλήγμα που δέχθηκε η Ελληνική γλώσσα ήταν κατά περίοδο της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Την περίοδο αυτή μεγάλος αριθμός Ελλήνων «εκλατινίσθηκε» και δημιουργήθηκε η λεγόμενη «Βλάχικη» διάλεκτος. Τόσο η «Βλάχικη» διάλεκτος όσο και η «Αρβανίτικη» διάλεκτος, είναι προφορικές γλώσσες και δεν έχουν γραπτή εκπροσώπηση, προήλθαν από τον «εκλατινισμό» των κατοίκων της Ελλάδος, της Ιλλυρίας και των άλλων λαών των Βαλκανίων, κατά την μακρόχρονη παραμονή των Ρωμαίων στις περιοχές αυτές. Ο Κων/νος Κούμας, μεγάλος διδάσκαλος του Γένους, αναφέρει τα εξής: «...Οι Ρωμαίοι επί οκτώ εκατονταετηρίδας, καθυποτάξαντες τα έθνη και αναμίξαντες δια των αποικιών των ταύτα, εισήγαγον κατά φυσικόν λόγον εις αυτά και την γλώσσα των […] και ούτω κατασκεύασαν ανάμικτον τι παραμόρφωμα διαλέκτου, σωζόμενον εισέτι είς πολλά μέρη της Ελλάδος ...».
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΟΓΓΟΥ
Ο Χορός του Ζαλόγγου αποτελεί ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό ιστορικό και λαογραφικό περιστατικό που συνέβη 18 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, περί το τέλος του Δεκεμβρίου του 1803 (π.ημ.), στην κορυφή του όρους Ζάλογγο, εξ ου και η ονομασία του. Κατέληξε «εν χορώ» σε μια ομαδική αυτοθυσία ορεσίβιων γυναικών της περιοχής Σουλίου, όπως μαρτυρούν Έλληνες και ξένοι ιστορικοί της περιόδου εκείνης. Οι φήμες του συγκινητικού αυτού γεγονότος κάλυψαν πολύ γρήγορα όχι μόνο τον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο, αλλά ήταν αυτές που κυριαρχούσαν στις ειδήσεις των Φιλελλήνων στην Ευρώπη κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, λαμβάνοντας μάλιστα ιδιαίτερες συγκινησιακές φορτίσεις και διαστάσεις θαυμασμού, εξιδανικεύοντάς το. Το γεγονός αυτό ανάγεται στις μάχες που έδωσαν τα εκστρατευτικά σώματα του Αλή Πασά όταν αποφάσισε να καταστείλει τους Σουλιώτες που "λυμαίνονταν" περιοχές του Πασαληκίου των Ιωαννίνων. Κατά τις τελευταίες εκείνες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, τέταρτες κατά σειρά, όταν περικυκλώθηκαν κάποια εναπομείναντα εκεί γυναικόπαιδα των Σουλιωτών, που είχαν καταφύγει στο υφιστάμενο ομώνυμο μοναστήρι, Μονή του Ζαλόγγου, που προκειμένου να μην υποστούν την αιχμαλωσία και άλλους εξευτελισμούς, αποφάσισαν να ριφθούν σε παρακείμενο γκρεμό, (φαράγγι), όπως και έπραξαν χορεύοντας και ρίχνοντας προηγουμένως τα βρέφη που κρατούσαν στην αγκαλιά τους.
ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Η Ορθόδοξη Εκκλησία και οι κληρικοί ανέλαβαν την εκπαίδευση και την εθνική αφύπνιση των υποδούλων Ελλήνων. Η προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά διέσωσε στην ιστορική μνήμη την αλήθεια για το Κρυφό Σχολειό. Αυτήν ακριβώς που περιγράφει ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φώτιος Χρυσανθόπουλος ή Φωτάκος, όταν γράφει στον Α΄ τόμο των Απομνημονευμάτων του (σελίδα 46) ότι την παιδεία επί Τουρκοκρατίας την είχαν στα χέρια τους οι ιερείς και όλα αυτά «εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους»! Σημαντική είναι η μαρτυρία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου Λουκάρεως, ο οποίος στραγγαλίστηκε το 1638 από τους Τούρκους. Έγραφε το 1616 σε μία πραγματεία του- προκήρυξη προς τους Έλληνες: « Ημπορούσι να είπουν οι Λατίνοι… μάθημα και σοφίαν δεν έχετε, αμή είσθε δούλοι και έχετε τους Τούρκους πάνω από τα κεφάλια σας…. Όσον πως δεν έχομεν σοφίαν και μαθήματα αλήθεια είναι…. Η πτωχεία και η αφαίρεσις της βασιλείας μας το έκαμαν και ας έχωμεν υπομονήν». Ομολογεί ο Πατριάρχης με αρκετό θάρρος ότι οι Έλληνες δεν είχαν « μαθήματα», δηλαδή σχολεία, διότι ήσαν υπόδουλοι. Έχασαν το κράτος τους και λόγω εχθρικής καταπίεσης δεν μπορούν να μορφωθούν, με αποτέλεσμα να τους ειρωνεύονται οι Δυτικοί Χριστιανοί. Λένε κάποιοι ότι τον 18ο αιώνα έχουμε πλέον αξιόλογα ελληνικά σχολεία στα Γιάννινα, στην Κοζάνη, στην Σμύρνη, στο Άγιον Όρος κλπ. Και ο Πατροκοσμάς σχολεία ίδρυε. Την εποχή εκείνη είχε χαλαρώσει κάπως η Οθωμανική αυθαιρεσία λόγω πιέσεων έξωθεν. Όμως και τότε ακόμη υπήρχε ανάγκη για κρυφά μαθήματα. Γιατί; Την απάντηση δίνει ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ στο βιβλίο του « Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος» ( ελληνική έκδοση ΤΡΟΧΑΛΙΑ, Αθήνα χ.χρ.): Ο Πυώ ακολούθησε το 1913 τον Ελληνικό Στρατό που απελευθέρωσε την ενιαία Ήπειρο και διηγείται τί άκουσε σχετικά με την Τουρκοκρατία στο Αργυρόκαστρο: « Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου. Ήταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από την Κωνσταντινούπολη. Η Ελληνική Ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα, όπου ο νεαρός Ηπειρώτης μάθαινε για τη μητέρα πατρίδα, διδασκόταν τον εθνικό της ύμνο, τα ποιήματά της και τους ήρωές της».