Στη Θεσπρωτία ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και ονομάζεται Πρωτάγιαση. Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό "αγιάζει" ή "φωτίζει", κατά κυριολεξία ραντίζει τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό. Οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση
των καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα. Το έθιμο λέει: Στις πέντε του Γενάρη, φεύγουν οι καλικαντζάροι, αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα. Φεύγουν τότε λέγοντας: Φεύγετε να φεύγουμε κι έφτασε ο παπάς με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του. Το πιάσιμο του Σταυρού, στη θάλασσα ή στα ποτάμια, γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι σειρήνες των πλοίων στο λιμάνι Ηγουμενίτσας ηχούν χαρμόσυνα. Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές, και ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια, τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους.
και με τη βρεχτούρα του. Το πιάσιμο του Σταυρού, στη θάλασσα ή στα ποτάμια, γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι σειρήνες των πλοίων στο λιμάνι Ηγουμενίτσας ηχούν χαρμόσυνα. Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές, και ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια, τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους.