Η φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή απο τον αγιασμό του δημοτικού σχολείου στο Ξέχωρο Φιλιατών κατά το σχολικό έτος 1955-56,είναι χαρακτηριστική. Όταν τα χωριά της Θεσπρωτίας είχαν σχολεία, ήταν ζωντανά... Τώρα αργοπεθαίνουν. Παλαιότερα τα χωριά ήταν γεμάτα ζωή, με πολυμελείς οικογένειες.
Γεροδεμένα παλικάρια και λυγερόκορμα κορίτσια ήταν το καμάρι των χωριών.
Κάθε Κυριακή οι εκκλησίες πλημμύριζαν από κόσμο. Τα σχολεία ήταν γεμάτα
παιδιά, πολλά παιδιά. Κάθε χωριό είχε το σχολειό του και το δάσκαλό
του. Μετά την δεκαετία του ’60 αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Ο σχολικός
χάρτης της
περιοχής αλλάζει δραματικά. Οι νέοι εγκαταλείπουν τα χωριά.
Αναζητούν μια καλύτερη ζωή και φεύγουν για τα αστικά κέντρα ή αποδημούν
και στο εξωτερικό. Έτσι σιγά – σιγά η ύπαιθρος ερημώνει, τα παιδιά
λιγοστεύουν και τα σχολεία κλείνουν. Παλαιότερα τα χωριά της Θεσπρωτίας έσφυζαν από ζωή. Ήταν
γεμάτα κόσμο, που ασχολούνταν, κατά κύριο λόγο, με την γεωργία και την
κτηνοτροφία. Κάθε πρωί άντρες και γυναίκες ξεκινούσαν με τα ζωντανά τους
για τα χωράφια, τα αμπέλια, τις ελιές, τους κήπους και τα βοσκοτόπια
και ρίχνονταν με ζήλο στη δουλειά. Καλλιεργούσαν κάθε γωνιά της γης και
απολάμβαναν τους πλούσιους καρπούς της. Κάθε κήπος και
ένα μανάβικο. Και τι δεν έβρισκες μέσα! Πρώιμες πατάτες, κρεμμύδια και
σκόρδα, περίτεχνα πλεγμένα στις κρεμασμένες πλέχτρες για να ξεραθούν.
Μετά ακολουθούσαν οι όλο νοστιμιά ροδοκόκκινες ντομάτες, τα αγγούρια, τα
φασολάκια, τα κολοκυθάκια, οι κολοκύθες για κολοκυθόπιτα, οι νόστιμες,
κολοκυθοκορφάδες, τα μαρούλια, τα αντίδια, τα πράσα, τα βλήτα, οι
καλαμποκιές και ό,τι άλλο βάζει ο νους του ανθρώπου. Και όλα νόστιμα,
χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Μονάχα με κοπριά. Αυτά τα όμορφα και ωραία συνέβαιναν τον
παλιό καλό καιρό, τότε που τα χωριό είχαν πολλά εργατικά χέρια, νέους
και νέες που καλλιεργούσαν τη γη. Σήμερα τα χωράφια, με τους άλλοτε
όμορφους μπαξέδες, είναι ακαλλιέργητα, χορταριασμένα και σκεπασμένα με
βάτα και πουρνάρια. Οι λίγοι κάτοικοι που έχουν απομείνει, κυρίως ηλικιωμένοι, τρέχουν στον πλανόδιο μανάβη να αγοράσουν πατάτες,
κρεμμύδια και ντομάτες και στον φούρναρη για ένα καρβέλι ψωμί.