Στη Θεσπρωτία υπήρχαν από τον 7ο αι. π.Χ. αποικίες των Ηλείων και των
Κορινθίων. Μία από τις
πρωιμότερες κερκυραϊκές αποικίες στις ακτές της Θεσπρωτίας, αποτέλεσε, σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες, ο τειχισμένος οικισμός στο λόφο της Μαστιλίτσας ή
Μασλινίτσας, 3,5 χιλιόμετρα νότια του σύγχρονου οικισμού της Σαγιάδας.
Η πρώτη ανθρώπινη εγκατάσταση
χρονολογείται στην αρχαϊκή εποχή, ενώ τα αρχαιολογικά δεδομένα μάλλον επιβεβαιώνουν τη στενή σχέση του χώρου με την Κέρκυρα από τα τέλη ήδη του 6ου αι. π.Χ. Μαζί με τις υπόλοιπες
εγκαταστάσεις της Κερκυραϊκής Περαίας (Κάστρα Λυγιάς, φρούριο
Πύργου Ραγίου), με τις οποίες βρισκόταν σε άμεση οπτική επαφή,
εξασφαλιζόταν ο έλεγχος των στενών της Κέρκυρας και η εποπτεία της
ενδοχώρας σε ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων. Η παρουσία Κερκυραίων αποίκων στις ηπειρωτικές ακτές ξεκινάει μάλλον στον 6ο αι. π.Χ. με την ίδρυση του Βουθρωτού στη
χερσόνησο του Εξαμιλίου, στη Βόρειο Ήπειρο. Διασώζονται τρεις πύλες: μία στη νότια πλευρά του λόφου, όπου και το
καλύτερα διατηρημένο τμήμα των τειχών, μία στη δυτική πλευρά
προσανατολισμένη προς τη θάλασσα και μία στην ανατολική προς την
κατεύθυνση του κάμπου. Στο εσωτερικό της οχύρωσης σώζονται θεμελιώσεις
κτιρίων, διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη, πηγάδια και αποχετευτικοί αγωγοί
λαξευμένοι στο φυσικό βράχο. Λίγα μέτρα χαμηλότερα, στα ανατολικά του
τειχισμένου οικισμού, έχει αποκαλυφθεί κτίριο διαστάσεων 13,50 x 9,50
μ., που αποτελείται από ένα κεντρικό χώρο, γύρω από τον οποίο
σχηματίζονται τέσσερις στενόμακρες πτέρυγες. Η θέση του κτιρίου εκτός των τειχών, η επιμελημένη τοιχοποιία και η
αρχιτεκτονική δομή του, καθώς και τα πλούσια ευρήματα από το εσωτερικό
του οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για κτίριο λατρευτικού
χαρακτήρα. H περίοδος χρήσης του τοποθετείται από τους ύστερους
Αρχαϊκούς χρόνους μέχρι και την Ελληνιστική περίοδο. Την ίδια εποχή
χρονολογούνται και οι κιβωτιόσχημοι τάφοι που έχουν ανασκαφεί στους
βορειοανατολικούς πρόποδες του λόφου, ενώ στις παρυφές του και δίπλα,
σχεδόν, στις σύγχρονες εκβολές του Καλαμά έχει ερευνηθεί Ρωμαϊκή έπαυλη
(αγροικία), η οποία κατασκευάστηκε στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ.
και φαίνεται ότι επέζησε ως και τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. Αποτελείται από μία κεντρική υπαίθρια αυλή που γειτνιάζει με μεγάλους
αποθηκευτικούς και εργαστηριακούς χώρους, όπως ένα μαγειρείο με κεντρική
ορθογώνια εστία, καθώς και επίσημα δωμάτια με ψηφιδωτά ή πλακόστρωτα
δάπεδα.χρονολογείται στην αρχαϊκή εποχή, ενώ τα αρχαιολογικά δεδομένα μάλλον επιβεβαιώνουν τη στενή σχέση του χώρου με την Κέρκυρα από τα τέλη ήδη του 6ου αι. π.Χ. Μαζί με τις υπόλοιπες